Zes Zelensky’s ontleden de man achter de legertrui die opklom van komiek tot president
De Theatertroep speelt de komische voorstelling Zelensky hier, die cabaretier Patrick Nederkoorn bedacht. Hij is mateloos gefascineerd door zijn tot president opgeklommen collega Zelensky. ‘Waarom wekken comedians vertrouwen, ook als president?’
Trouw 27 mei 2023
Tientallen filmpjes van Volodymyr Zelensky als cabaretier en als politiek leider zag hij, tientallen keren. Cabaretier Patrick Nederkoorn (39) vraagt zich af hoe Zelensky kon uitgroeien tot zo’n bijzondere leider en wat er is gebeurd toen hij zijn cabaretierskloffie inruilde voor een pak en daarna voor een legertrui.
Vooral die relatie tussen comedians en de politiek intrigeert hem. Hij heeft er zelf ook enige ervaring mee. Want tijdens zijn kleinkunstopleiding, op z’n 21ste, werd Nederkoorn raadslid, in Amersfoort. Hij had door dat hij in vergelijking met anderen goed kon praten, want hij had geleerd wat timing is, hoe je kunt spelen met je stem, maar hij hoorde ook weleens: ‘Oh, de nar zegt ook wat.’
Nederkoorn: “Het opmerkelijke is dat comedians hoe dan ook vertrouwen wekken. Ik denk omdat zij in onze snelle, technocratische wereld verbeelding brengen, waar mensen behoefte aan hebben. Kijk naar Arjen Lubach, hoeveel waarde het publiek aan zijn politieke uitlatingen hecht. Ook Zelensky had dat. En Beppe Grillo in Italië, in het begin.”
Burgemeester met Darth Vader-masker
Op IJsland werd komiek Jón Gnarr, die ooit voor de grap de partij ‘Beste Partij’ oprichtte, de grootste in de gemeenteraad van Reykjavik, om vervolgens op te biechten niks van politiek te weten. Nederkoorn: “Daarna gaf hij aan alleen een coalitie te willen sluiten met politici die fan waren van de serie The Wire, en ten slotte werd hij burgemeester van Reykjavik. In die laatste rol nam hij filmpjes op met Darth Vader-maskers en verkleedde hij zich als drag queen. Alom wordt gezegd dat hij het goed heeft gedaan en de politiek in IJsland heeft losgemaakt. Toch opmerkelijk.”
De Theatertroep is net zoals de Oekraïense cabaretgroep Kvartal 95 van Zelensky ooit begon, een collectief waarvan de leden veel samen doen.Beeld Martijn Gijsbertsen
Maar terug naar Zelensky. Die heeft toch wel een wonderlijk cv voor een president. Hij was komiek, tv-kok, de stem van Beertje Paddington, won de Oekraïense versie van Dancing with the Stars en was acteur in de comedyserie Servant of the People met z’n theatercollectief Kvartal 95. Nederkoorn: “Daarin speelde hij een geschiedenisleraar die in een pauze losgaat op het Oekraïense politieke systeem, een student filmt dat, het filmpje gaat viral, mensen volgen en betalen hem, hij wordt politicus, fietst naar het regeringsgebouw en wordt president van Oekraïne. De rest is geschiedenis. Zijn eerste presidentsjaren verliepen niet bepaald soepel. Je zag dat de oorlog hem hielp in z’n legitimiteit.”
Drie delen
Met theatermaker Arjen Arnoldussen en spelerscollectief De Theatertroep maakte Nederkoorn een gelaagde voorstelling in drie delen: hoe Zelensky in de politiek terechtkwam, hoe hij president werd en hoe hij in deze oorlog bezig is en waar die naartoe moet.
Alle zes acteurs, drie mannen en drie vrouwen, spelen Zelensky in steeds weer een andere situatie. Zo zijn er scènes tussen Zelensky en Poetin, Zelensky en zijn vrouw, en Zelensky en een vriend. Nederkoorn: “Dat was een vriend die later Russische sympathieën bleek te hebben. Het was zijn voormalige buurjongen, die Zelensky hoofd van zijn veiligheidsdienst had gemaakt. Zelensky heeft hem zelf weer ontslagen omdat hij te weinig tegen collaboratie deed.”
Shakespeareaanse toespraak
De acteurs spelen ook scènes uit toespraken na, zoals van Zelensky’s eerste indrukwekkende speech voor de Verenigde Naties in 2019, die bijna shakespeareaans was. Hij liet daarbij een kogel zien ‘van 10 dollar’, zoals hij zei, die een operazanger had vermoord die naar het front moest, wiens stem nu is verdwenen.
Wie is Patrick Nederkoorn?
Patrick Nederkoorn (Amersfoort, 1983) studeerde politicologie, theologie en kleinkunst. In de periode 2010-2014 was hij raadslid voor D66 in Amersfoort. Met zijn solovoorstellingen toert hij sinds 2019 ook door Duitsland. Onlangs won hij nog een Duitse cabaretprijs, en al eerder de Annie M.G. Schmidtprijs en een nominatie van de Neerlands Hoop Cabaretprijs. Nederkoorn is als columnist te horen in de radioprogramma’s Spijkers Met Koppen en Met Het Oog Op Morgen.
Nederkoorn: “Hij maakt er theater van, drama, en snapt als geen ander hoe je je punt maakt door eerst zijn publiek bij de kladden te grijpen. Zijn buitenstaandersperspectief vergroot hij steeds uit. We laten ook liedjes horen uit zijn cabarettijd met zijn theatercollectief Kvartal 95, waarvan sommige leden nog steeds zijn buitengewoon geniale speeches schrijven.”
Is er in de voorstelling eigenlijk ook kritiek op hem te horen? “Ja, van een vriend die zich verraden voelt, die hem een spiegel voor houdt. Kritiek is er ook van zijn vrouw, zij brengt hem steeds naar de inhoud terug en bekritiseert zijn egokant. En in die speech voor de Verenigde Naties haalde Zelensky dus een gesneuvelde Oekraïense operazanger aan, die hij prees als held. Maar die zanger zat bij een extreem-rechtse legerorganisatie. Niet echt handig.”
Russisch perspectief
De makers hopen al met al dat de voorstelling het gesprek op gang brengt over deze bijzondere leider in oorlogstijd. “In Duitsland, waar ik nu toer met een solovoorstelling, merk ik dat ze veel meer over die oorlog discussiëren. In Nederland zijn we vooral bezig dat de strijd moet worden gewonnen. Wij proberen in de voorstelling ook het Russische perspectief te laten zien, vanaf het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, waar Oekraïne deel van uitmaakte. En we eindigen met Annie M.G. Schmidt: ‘Wat voor weer zou het zijn in Den Haag?’ – het lied dat we zingen voor Poetin. Want hij zal zich toch hopelijk ooit bij het Internationaal Strafhof in Den Haag moeten verantwoorden voor zijn oorlogsmisdaden.”
Een vaudevillevoorstelling
De Theatertroep is net zoals de Oekraïense cabaretgroep Kvartal 95 van Zelensky ooit begon, een collectief waarvan de leden veel samendoen. De Theatertroep is bekend om z’n vaudeville-voorstellingen. Dat betekent: zelfgeschreven teksten, sketches en eeuwenoude acts, waarin genadeloos de actualiteit door de mangel wordt gehaald. Denk verder aan: satire, zwarte humor, woordspelingen, slapstick en ook kluchtige deurensituaties worden niet geschuwd.
Kvartal 95, dat werd opgericht door Zelensky met wat schoolvrienden, is sinds 2003 een productiebedrijf voor tv-entertainment. Volgens Zelensky is het doel van Kvartal 95 om ‘de wereld met humor en creativiteit een betere, vriendelijkere en vrolijkere plek te maken’. Veel programma’s van Kvartal 95 worden uitgezonden op de commerciële Oekraïense zender 1+1. Wie googelt: ‘Piano Zelensky Kvartal 95’ ziet op YouTube hoe Zelensky in 2016 zijn uitzinnige publiek op een kluchtige manier vermaakt.
De Spelersfederatie draait de rolverdeling tussen acteurs en regisseur weer om
De Spelersfederatie is een nieuw theatergezelschap. Het legt zich toe op producties, vooral komedie, waarin de acteurs bepalend zijn. ‘Vroeger was het veel normaler dat je als acteur meedacht.’
Het Parool 14 juni 2021, 9:56
Sam Ghilane (links), Patrick Duijtshof en Rosa Asbreuk, deelnemers aan De Spelersfederatie.
BEELD EVA PLEVIER
Wat doe je als je tijdens de lockdown niet kunt spelen? Je denkt na over wat beter kan in de toekomst.
Een groep acteurs uit en rond De Theatertroep komt met een bijzonder initiatief: de oprichting van een nieuw vast gezelschap acteurs. Ze noemen zich De Spelersfederatie en ze leggen zich toe op komedie.
Op de vraag of dit wel een goede tijd is voor iets nieuws, nu iedereen al blij is als ie nog overeind staat na corona, antwoorden ze bijna in koor met “Waarom niet”. Het gesprek met Patrick Duijtshoff (32) en Rosa Asbreuk (30) van de Theatertroep en Sam Ghilane (29), alle drie deelnemers aan De Spelersfederatie, verloopt via Zoom.
“Het idee speelde al langer,” zegt Duijtshoff. “Het komt eigenlijk voort uit een grote frustratie: we merken dat acteurs steeds verder van de artistieke keukentafel komen te staan. Het moet weer om het acteursensemble draaien.”
Asbreuk: “De Theatertroep is een goed voorbeeld van hoe het bij kleinere voorstellingen werkt, daar is het ensemble de kern. Wíj bepalen met wie we willen samenwerken. Bij grotezaalbespelers is dat anders: ITA, Het Nationale Theater en het Noord Nederlands Toneel zijn de enige die met een eigen ensemble werken, verder werken ze overal met freelancers.”
Ghilane: “Je gaat dan geen connectie aan met een theaterhuis, een rol wordt je opgeplakt. Het is al bedacht voor tweeduizendweetikwat en ‘O ja, jij doet die rol’ en daar moet je dan heel blij mee zijn.”
Asbreuk: “Vroeger was het veel normaler dat je als acteur meedacht over wie welke rol speelt en wat we volgend jaar gaan spelen en meer van dat soort dingen. Nu is het alsof ‘de regisseur’ op een voetstuk is geplaatst.”
Duijtshoff: “In een productie waarin ik zat, hoorde ik iemand zeggen ‘ik hoop wel dat ik weer teruggevraagd word, door die regisseur’. Daar schrok ik van; dan ben je alleen maar bezig met pleasen van zo iemand.”
Asbreuk: “Eigenlijk is het nu vaak een piramide, de regisseur bovenaan. Wij draaien het om, tot een vulva! Met de groep acteurs boven. Die bepaalt wie we nodig hebben om de voorstelling te maken.”
Nieuw en radicaal
De eerste productie van De Spelersfederatie wordt Moord met een grote M, een politieke Romeinse komedie op tekst van Don Duyns. Met onder anderen Wart Kamps en Dick van den Toorn. Pieter Kramer doet de regie.
Asbreuk: “We willen nieuw repertoire en radicale bewerkingen. En we gaan uit van de komedie, die zien we te weinig in de grote zaal. Maar dan wel met scherpe randjes. Politieke satire, een spiegel voorhouden, dat werk. We willen bijvoorbeeld ook alle stukken van Molière zwaar verkort achter elkaar gaan brengen. Het artistieke idee komt altijd van ons. Bij Moord…leek ons Pieter Kramer een goede keus. En die vraag je dan. Dát is de volgorde waarin we willen werken.”
Duijtshoff: “Kramer geeft heel veel ruimte aan zijn spelers; ik deed Repelsteeltje van Theater Rotterdam met hem. Pieter vertrouwt erop dat een speler zijn stijl zelf wel vindt en dat het niet uit het brein van dat ‘genie’ moet komen dat de regisseur vaak wordt geacht te zijn.”
Of dat goed uitpakt, is in februari te zien. Dan gaat Moord met een grote M in première bij ITA. Het theaterhuis staat positief tegenover de groep. Ghilane: “Hoe die samenwerking eruit gaat zien, is nog onduidelijk, het morft nog de hele tijd.”
Asbreuk: “Ze willen nieuwe makers een kans bieden. Bevalt het, dan gaan we de komende drie jaar door. Ik denk dat zij het net als wij een spannend avontuur vinden. Ze kregen er ook gewoon zin in.”
Ghilane: “Ik denk dat het voor hen ook wel leuk is. Een frisse wind waar ze zelf niet enorm veel voor hoeven doen. Ineens een hoop jonge mensen met verschillende achtergronden over de vloer. Dat geeft een enorme schwung.”
Asbreuk: “We zijn nu met dertien, maar de groep groeit nog!”
Duijtshoff: “…al vragen we mensen niet vanwege hun achtergrond bij ons te komen. We willen toneel maken!”
Ghilane: “Dat is ook het grootste compliment dat je een acteur kunt maken; dat je hem niet vraagt omdat ie Marokkaan is, maar omdat ie een goed acteur is.”
Duwtje in de rug
“Het ITA is er niet alleen voor de makers van nu, maar ook die van de toekomst,” zegt Wouter van Ransbeek, directeur van het Internationaal Theater Amsterdam (ITA). “We openen onze podia daarom niet alleen voor gearriveerde makers, maar willen ook de talenten van de toekomst een duwtje in de rug geven bij hun eerste stappen in de grote zaal. Net als in het verleden met collectieven als De Warme Winkel en Wunderbaum willen we De Spelersfederatie stimuleren door hun eerste voorstellingen te programmeren en onze expertise en ruimtes met hen te delen. Daardoor hopen we bij te kunnen dragen aan een nieuw geluid binnen de grote zalen.”
Nieuw Ensemble: De Spelersfederatie
Spelers van de Amsterdamse Theatertroep hebben samen met enkele gerenommeerde makers een nieuw gezelschap opgericht: De Spelersfederatie. Het nieuwe ensemble wil voorstellingen voor de grote zaal maken, maar zonder vaste regisseur en hiërarchie. In de eerste voorstelling, Moord met een grote M, een politieke Romeinse komedie, spelen de acteurs in regie van Pieter Kramer een nieuwe tekst van Don Duyns.
Theaterkrant Joke Beeckmans, 14 juni 2021
Aanleiding voor de oprichting van het gezelschap was die eerste voorstelling, Moord met een grote M. Kramer en Duyns, die jarenlang samen familievoorstellingen in Rotterdam maakten en daarvorig jaar in onenigheid vertrokken, wilden die graag maken met alle acteurs van de Theatertroep. De theaters zagen daarbij volle grote zalen voor zich, dus verenigden de makers zich in een nieuw grote zaal-gezelschap. Volgens actrice Rosa Asbreuk van de Theatertroep volgen ze elkaars werk al jaren. ‘We zijn wederzijds fan van elkaar.’ Duyns schreef al twee stukken voor de Theatertroep (‘Hokus Pokus’ en ‘Puntgaaf’) en Theatertroepacteur Patrick Duijtshoff werd uitgeleend om Prins Bernard te spelen in de familievoorstelling Repelsteeltje.
De makers delen met elkaar een voorkeur voor fragmentarische vaudeville-achtige voorstellingen. Komedie zal een belangrijk uitgangspunt zijn van ook de Spelersfederatie. ‘Een goed ingespeeld gezelschap dat spitsvondige komedies speelt, is bijna niet meer te vinden de grote zaal’, zegt Asbreuk. ‘Zeker de gesubsidieerde grote gezelschappen spelen vooral tragedies.’ De groep gaat wisselende Nederlandse toneelschrijvers vragen voor hen nieuw repertoire of ‘radicale bewerkingen’ te maken en die ‘op het ensemble’ te schrijven.
Ook in organisatievorm wil de groep zich onderscheiden van andere gezelschappen in de grote zaal. In plaats van een vaste regisseur of artistiek directeur aan het hoofd, staat de spelersgroep centraal. ‘De Spelersfederatie draait de machtsstructuren om’, staat in een oprichtingsmanifest. ‘We ontkrachten de mythe van het “geniale individu”, en vieren “het genie van de samenwerking”. We geloven in de magie van een uitkomst die meer is dan de som der delen. In een makende groep spelers die goed op elkaar is ingespeeld, elkaar aanvult en elkaar naar grotere hoogtes stuwt.’
Naast het artistieke voordeel, is de groep er ook van overtuigd dat een niet-hiërarchische, verticale vorm help met het voorkomen van ‘#metoo en ander machtsmisbruik en de precariteit van acteurs en overige medewerkers (freelancers voorop)’. Ook de financiële middelen moeten zo direct mogelijk doorvloeien naar de makers en spelers, en niet in ‘het apparaat’ blijven hangen.
Aan de eerste voorstellingen werken naast Don Duyns en Pieter Kramer, ook Wart Kamps, Dick van den Toorn, Sam Ghilane en Esther Habbema mee. Andere betrokkenen zijn Jonata Taal, Erasmus Mackenna, Amira Duynhouwer, Bartel Jespers en Mariana Aparicio Torres als voorzitter van het bestuur.
De eerste voorstelling Moord met een grote M, een politieke Romeinse komedie gaat in 2022 in première bij ITA, die het nieuwe gezelschap als partner ondersteunt. De voorstelling wordt nadrukkelijk niet verkocht als dé nieuwe familievoorstelling van Kramer en Duyns, maar is volgens de makers ‘wel geschikt’ voor families (12+).
Naast De Spelersfederatie zal de Theatertroep jaarlijks een eigen voorstelling voor de kleine zaal blijven maken.